در قرآن کریم بارها و بارها کلمات اسلام و مسلم استفاده شده که به زعم بسیاری از دیدگاههای سنتی ، منظور آخرین دین و شریعت الهی یعنی شریعت حضرت محمد(ص) است ، در حالیکه با بررسی مفاد آنها ، مشخص می شود که مصداق اسلام ، فراتر از اسلام به عنوان آخرین دین الهی بوده و شامل همه شرایع ابراهیمی و آنها که تسلیم حقیقت هستند می باشد .

دو آیه ای که نظریه پردازان اولیه مبنی بر اینکه " اسلام آخرین شریعت الهی است " مورد استفاده قرار می دهند و دیگر شرایع را باطل و یا منسوخ شده اعلام میکنند بشرح زیر است :

• ان الدین عند الله الاسلام ۱

همانا دین نزد خدا ، اسلام است .

• و من یبتغ غیر الاسلام دینا فلن یقبل منه و هو فی الاخرة من الخاسرین ۲

و کسی که غیر از اسلام دینی را برگزیند از او قبول نمی شود و در آخرت از زیانکاران خواهد بود .

با توجه به بیش از ۳۰ آیه در قرآن که در زیر به بعض آنها اشاره می شود خلاف نظریه فوق بدست می آید :

۱ اسلام به معنی تسلیم خدا بودن است :

• ا فغیر دین الله یبغون و له اسلم من فی السماوات و الارض طوعا و کرها و الیه یرجعون ۳

آیا غیر از دین خدا برمی گزینند در حالیکه هر چه در آسمانها و زمین است چه تکوینا و چه با اختیار ، تسلیم امر و سنتهای خدا بوده و سیر کمالی بسوی او دارند .

• و لکل امة جعلنا منسکا لیذکروا اسم الله ...... فالهکم اله واحد فله اسلموا و بشر المخبتین ۴

و برای هر امت ، روشی خاص خود او برای عبادت مناسک قرار دادیم .. خدای همه شما خدایی واحد است، پس تسلیم امر او باشید.

۲ تمام شریعتهای ابراهیم به بعد اسلام نامیده شده اند :

• وَإِذْ یَرْفَعُ إِبْرَاهِیمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَیْتِ وَ إِسْمَاعِیلُ .... ربنا و اجعلنا مسلمین لک و من ذریتنا امة مسلمة لک و ارنا مناسکنا ۵

و وقتی حضرت ابراهیم و اسماعیل از ساخت کعبه فارغ شدند ، دعا کردند که خدایا ... ما و ذریه و فرزندانمان را از زمره مسلمین و تسلیم شدگان امر خودت قرار بده و مناسک و راه و روش زندگی را به ما ارائه بده ....

• و وصی بها ابراهیم بنیه و یعقوب یا بنی ان الله اصطفی لکم الدین فلا تموتن الا و انتم مسلمون ۶

و حضرات ابراهیم و یعقوب (س) به فرزندان خود سفارش کردند که خداوند دین حق را برای شما برگزید ، پس مبادا از این دنیا بروید مگر اینکه مسلمان باشید .

۳ شرط مسلمانی ، ایمان به همه پیامبران بدون هیچگونه تفاوت است :

قولوا امنا بالله و ما انزل الینا و ما انزل الی ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و الاسباط و ما اوتی موسی و عیسی و ما اوتی النبیون من ربهم لا نفرق بین احد منهم و نحن له مسلمون ۷

( ای پیروان محمد(ص) ) بگوئید که به خدا و قرآن و آنچه که به ابراهیم و اسماعیل و اسحاق و یعقوب و فرزندانشان نازل شده و آنچه که موسی و عیسی و دیگر پیامبران از جانب خدا آورده اند ، باور و ایمان داریم و هیچ فرقی بین آنها قائل نیستیم و ما همه مسلمان و تسلیم امر خداوندیم .

۴ نام اسلام ، از زمان حضرت ابراهیم(ع) ، به همه شرایع بعد از ایشان اطلاق شده است :

• و .... ملة ابیکم ابراهیم هو سماکم المسلمین من قبل ... ۸

و .... از آیین پدرتان ابراهیم پیروی کنید؛ خداوند شما را در کتابهای پیشین و در این کتاب آسمانی «مسلمان» نامید ..

• ما کان ابراهیم یهودیا و لا نصرانیا و لکن کان حنیفا مسلما و ما کان من المشرکین ۹

حضرت ابراهیم(ع) نه متعلق به یهود است و نه نصارا ، بلکه خداپرستی مسلمان بود ..

۵ شرط مسلمانی ، ایمان به وحدانیت خدا و شرک نورزیدن است ، از هر شریعتی که باشد :

قل یا اهل الکتاب تعالوا الی کلمة سواء بیننا و بینکم الا نعبد الا الله و لا نشرک به شیئا و لا یتخذ بعضنا بعضا اربابا من دون الله فان تولوا فقولوا اشهدوا بانا مسلمون ۱۰

بگو: « ای اهل کتاب ! بیایید به سوی سخنی که میان ما و شما یکسان است ؛ که جز خداوند یگانه را نپرستیم و چیزی را همتای او قرار ندهیم؛ و بعضی از ما، بعضی دیگر را غیر از خدای یگانه به خدایی نپذیرد. » هرگاه ( از این دعوت ،) سرباز زنند، بگویید: « گواه باشید که ما مسلمان و نسلیم امر خدائیم! »

۶ شرط فلاح و رستگاری ، ایمان به خدا ، ایمان به معاد و عمل صالح ، فارغ از نام شریعت می باشد :

• " ان الذین امنوا و الذین هادوا و النصاری و الصابئین من امن بالله و الیوم الاخر و عمل صالحا فلهم اجرهم عند ربهم و لا خوف علیهم و لا هم یحزنون " ۱۱

" کسانی که ( به پیامبر اسلام ) ایمان آورده اند ، و کسانی که به آئین یهود گرویدند و نصاری و صابئان [= پیروان یحیی ] هر گاه به خدا و روز رستاخیز ایمان آورند ، و عمل صالح انجام دهند ، پاداششان نزد پروردگارشان مسلم است ؛ و هیچ گونه ترس و اندوهی برای آنها نیست ."

• و من یؤمن بالله و یعمل صالحا یکفر عنه سیئاته و یدخله جنات تجری من تحتها الانهار خالدین فیها ابدا ذلک الفوز العظیم ۱۲

.. و هر کس به خدا ایمان بیاورد و عمل صالح انجام دهد، گناهان او را می بخشد و او را در باغهایی از بهشت که نهرها از زیر درختانش جاری است وارد می کند، جاودانه در آن می مانند؛ و این فوز عظیم است !

۷ از آنجا که دین حضرت محمد(ص) در تسلسل ارسال شرایع الهی با رعایت حد بلوغ اندیشه و فهم و پذیرش مردم ، نازل شده است بنابراین از همه آنها کاملتر و در صورت رعایت درست موازین آن ، به فلاح و لقای الهی نزدیکتر خواهد بود .

محمد صالحی

زیرنویسها :

۱- آل عمران ۱۹

۲- آل عمران ۸۵

۳- آل عمران ۸۳

۴- حج ۳۴

۵- بقره ۱۲۷ و ۱۲۸

۶- بقره ۱۳۲

۷- بقره ۱۳۶

۸- حج ۷۸

۹- آل عمران ۶۷

۱۰- آل عمران ۶۴

۱۱- سوره بقره - آیه ۶۲

۱۲- سوره تغابن ، آیه9