«الله یولی»، مراسمی ترکمنی است که چند روز پیش از شروع ماه رمضان آغاز می شود و با قربانی و نذری دادن غذا به آشنایان همراه است.

در برخی روستاهای سمنان هم زنان دور هم جمع شده و مراسم حنابندان ویژه استقبال را برگزار می کنند. آنها با حنا گذاشتن بر دست و پای خود، برای آمدن این ماه، آماده می شوند. در تبریز هم رسم است که افراد، چند روز مانده به ماه رمضان برای غبارروبی از مساجد جمع می شوند که به این مراسم «قاباخلاما» می گویند.

همه آنچه در بالا گفته شد تحت عنوان مراسم پیشواز ماه رمضان می گنجد، ماهی که تحت عنوان «ماه مهمانی خدا» شناخته شده و ارزش هر روز آن بیشتر از هزاران روز معمولی برآورد می شود. بدون شک، وجود چنین باوری، علت شکل گیری بسیاری از رسوم دیگری است که در ارتباط با رمضان شکل گرفته اند؛ رسومی که حتی روزمرگی های زندگی را در این ماه، تحت کنترل خود درمی آورد.

کوه نشینان منطقه الموت قزوین در قدیم با شنیدن صدای موذن محل یا آواز سوم خروس خانه شان، برای سحری خوردن بیدار می شدند. در بین مازندرانی های قدیم نیز کسانی که آرزوی به دنیا آوردن فرزند پسری را داشته اند، نذر می کردند ماه رمضان، مردم را برای خوردن سحری از خواب بیدار کنند. خواندن اشعار و ادعیه های مخصوص روی پشت بام خانه ها یا حین عبور از کوچه ها، از شیوه های سنتی بسیاری اقوام برای بیدارباش زمان سحر بوده است. به عنوان مثال در سمنان به شوخوانی معروف است. روشن کردن چراغی و گذاشتن آن در نقاط مرتفع ده نیز از سنت های یزدی هاست. نگاهی به این رسوم نشان می دهد که ظاهرا در گذشته، یکی از مهم ترین نگرانی های مردم، خواب ماندن در سحرهای این ماه و از دست دادن روزه آن روز به عنوان یک فرصت غیرقابل جبران بوده است؛ از این رو برای جلوگیری از پیشامد این غفلت، تدابیر جمعی ویژه ای اندیشیده اند.

موضوع دیگری که توجه به آن می توانسته امکان این روزه داری سی روزه را برای مردم فراهم کند، عامل غذا بوده، زیرا افراد تمایل نداشته اند به دلیل ضعف جسمی، فرصت روزه داری در این ماه را از دست بدهند. به همین دلیل نام ماه رمضان اغلب با غذاهای مقوی ویژه ای گره خورده است. در کنار خرما و زولبیا و بامیه، اقوام مختلف غذاهای متنوعی را برای سحری این ماه ترجیح می دهند. بین تویسرکانی های استان همدان غذای سحری عموما با رشته پلو همراه است. در مازندران نیز در گذشته از نوعی غذای محلی به نام «قرقناق» استفاده می شده و هم اکنون نیز تخم مرغ و برنج، جایگاه خاصی در سحری دارد. در سفره افطاری شهر قزوین نیز از آش و حلیم و نیز غذای محلی «دیماج» استفاده می شود. غذای موسوم به «لرزان» نیز از غذاهای این ایام شاهرود و دامغان است. اردبیلی ها در این ماه از «فرنی» با مربای گل و نیز از آش دوغ زیاد استفاده می کنند. غذاهای این ماه علاوه بر آن که در پاره ای موارد جنبه تقویت جسمانی دارد، در برخی موارد نیز بیشتر متکی به باورها و اعتقادات است، برای مثال در برخی شهرها از جمله شاهرود، خوردن کله پاچه در شب بیست وهفتم رمضان که شب کشتن قاتل حضرت علی است یک ترجیح غذایی محسوب می شود.

رمضان در فرهنگ ما با تشریفات ویژه ای آغاز می شود و با مقررات و قواعدی ادامه پیدا می کند؛ مقرراتی که امور زندگی را تحت تاثیر قرار می دهد. دهه آخر این ماه با عزاداری و سوگواری آغاز شده و در نهایت به یکی از بزرگ ترین اعیاد مسلمانان ختم می شود، یعنی در این ماه، غم و شادی در مناسک، به موازات هم و به فاصله چند روز از هم تجربه می شود. در این ماه افراد به خودسازی دعوت می شوند، در حالی که از آنها خواسته می شود دید و بازدید کنند و در جمع های افطاری حاضر شوند و شاید همه اینهاست که از رمضان، ماه خاصی می سازد؛ متفاوت از همه روزهای سال.

سفره رمضان برای سفر

یکی از مباحث مطرح در گردشگری دنیا، توسعه گردشگری غذا با تمرکز بر هنر آشپزی است. ماه رمضان در کشورهای مسلمان مانند مصر، مالزی، ترکیه و بویژه در استانبول، بر معرفی سفره رمضان تاکید و تبلیغات بسیار می شود که موفقیت های بسیاری در این خصوص به همراه داشته است.

سفره هایی با تنوع بسیار شامل انواع آش، حلوا، شیرینی و پیش غذا، سبب شده تا این جشنواره ها به یکی از جاذبه های گردشگری در کشورهای مختلف تبدیل شود.

در این خصوص نمی توان از سفره افطار ایرانی غافل شد. فرهنگ غنی غذایی و تنوعی که در آن وجود دارد، ظرفیت خوبی برای رونق گردشگری سفره افطار در ماه رمضان به شمار می رود. ولی این مهم مورد بی مهری قرار گرفته و نه تنها درخصوص تنوع غذایی ایران پژوهش جامع و مدونی انجام نشده بلکه تبلیغات و معرفی آن نیز به حدی محدود است که گردشگران خارجی تصوری جز کباب کوبیده، جوجه کباب و چلو از غذاهای ایرانی ندارند.

رونق سفره های افطار در ماه رمضان نه تنها می تواند برای گردشگران کشورهای اسلامی جذاب باشد بلکه برای گردشگران دیگر نیز جذابیت های خاص خود را دارد، چنان که کشوری همچون ترکیه از این جاذبه برای رونق گردشگری خود در ماه رمضان بهره بسیار می برد. می توان با سرمایه گذاری در برگزاری جشنواره ها و همایش های غذا و سفره افطار رمضان، بخش خصوصی و دیگر بخش های فعال در حوزه غذا و نوشیدنی را وارد صنعت گردشگری کرد. از این طریق می توان علاوه بر معرفی فرهنگ ایرانی ـ اسلامی، به معرفی و شناساندن انواع غذاهای ایرانی پرداخت.

با داشتن بیش از ۱۴۰۰ نوع آش در مناطق مختلف ایران، انوع خورش ها و شیرینی های محلی که شاید به جرات بتوان تنوع آنها را به تعداد شهرستان های ایران دانست، می توانیم انواع پیش غذا، آش و خورش ایرانی را معرفی کنیم. این غذاها با توجه به خواصی که برای بدن دارد، می تواند در کنار توسعه گردشگری غذا، به رونق گردشگری سلامت با استفاده از طب سنتی نیز بپردازد.

هرچند در ماه رمضان گاه شاهد برگزاری جشنواره های غذاهای سنتی هستیم، ولی این جشنواره ها بسیار محدود و پراکنده در سراسر کشور برگزار می شود و چندان شناخته شده نیست. در واقع می توان گفت این جشنواره ها، تکراری بر همایش ها و جشنواره های اقوام است که در طول سال شاهد برگزاری آن هستیم و بیش از چند نوع غذای محدود در آن پخت و ارائه نمی شود. در حالی که تعریفی که از جشنواره غذا یا سفره افطار در سراسر دنیا وجود دارد، متفاوت از آن چیزی است که در ایران شاهد هستیم.

منیژه غزنویان